Hiện nay, toàn huyện có 7.368 ngôi nhà sàn trong tổng số 11.141 nhà ở (tỷ lệ 66,1%). Tuy nhiên, chỉ có trên 50% ngôi nhà sàn đảm bảo yêu cầu về chất lượng, số nhà sàn còn lại đã xuống cấp.

Nhà sàn truyền thống của đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa là một đặc trưng văn hóa tiêu biểu, thể hiện sự thích nghi một cách hài hòa của các cư dân với hệ sinh thái của núi rừng. Nhà sàn mang giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mà các thế hệ đời trước đã gìn giữ trao truyền lại cho đời sau. Chính những giá trị văn hóa tốt đẹp và linh thiêng đã biến ngôi nhà sàn trở thành một bảo tàng nghệ thuật sống, một không gian văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng của đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa.

Ngày nay, nhà sàn truyền thống của đồng bào Thái, Mường có nhiều thay đổi về cấu trúc và vật liệu. Nhiều ngôi nhà đã sử dụng vật liệu mới (xi măng, sắt, ngói,…) thay thế một phần cho vật liệu truyền thống (gỗ, luồng, tranh,…); việc bố trí không gian trong, ngoài nhà sàn cũng có những thay đổi mang tính kế thừa và phát triển cao, phù hợp với sự phát triển của đời sống kinh tế, xã hội, khoa học kỹ thuật và văn minh nhân loại; đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt, giao lưu văn hóa của đồng bào; khắc phục những hạn chế, lạc hậu trong thói quen sinh hoạt, nhưng không làm mất đi bản sắc của ngôi nhà sàn truyền thống.

Tuy nhiên hiện nay, cùng với những thành tựu đạt được, mặt trái của nền kinh tế thị trường và sự giao thoa văn hóa các dân tộc đang dần ăn sâu vào tiềm thức của một bộ phận nhân dân. Bản sắc văn hóa của dân tộc dần bị pha trộn, mai một; văn hóa ngoại lai xâm nhập làm không gian văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số biến đổi theo. Trong đó, nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn của đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa cũng không nằm ngoài dòng chảy đó. Cùng với những biến đổi đó, những phong tục tập quán, tín ngưỡng, những quy tắc, nét đẹp văn hóa nhà sàn đã được hun đúc, chắt lọc và lưu truyền từ đời này sang đời khác cũng bị mai một theo.

Trước tình hình trên, để giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn, Ban Thường vụ Huyện ủy ban hành Nghị quyết số 12 ngày 12/5/2018 về “Giữ gìn, phát huy nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn của đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa”.

Với mục tiêu Nâng cao nhận thức của đồng bào dân tộc thiểu số nói chung, đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa nói riêng trong việc bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc; biết trân trọng, giữ gìn và phát huy nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn của dân tộc mình. Bảo tồn, trùng tu nhà sàn cổ, nhà sàn lâu năm còn sót lại trên địa bàn huyện; xây dựng cơ chế, chính sách để bảo tồn và phát huy nhà sàn truyền thống, khắc phục hiện tượng “chảy máu nhà sàn” hiện nay; tuyên truyền vận động để đồng bào nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy nhà sàn và văn hóa nhà sàn của dân tộc mình; từng bước phát triển nhà sàn để gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Gìn giữ, phát huy nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn gắn với xây dựng nông thôn mới, với phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Phấn đấu đến năm 2025 hoàn thành việc xây dựng nhà văn hóa theo kiến trúc nhà sàn ở những bản chưa được đầu tư xây dựng nhà văn hóa; 90% trở lên hộ gia đình đồng bào Thái, đồng bào Mường ở các bản du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng có nhà sàn truyền thống, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, giao lưu văn hóa, đảm bảo khang trang, sạch sẽ, vừa phát huy gìn giữ được nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nhất là những phong tục tập quán, tín ngưỡng, các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc nói chung, văn hóa nhà sàn nói riêng.

Để thực hiện được mục tiêu đố cần Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, sự quản lý của Nhà nước về công tác giữ gìn, phát huy nhà sàn truyền thống và văn hóa nhà sàn đồng bào Thái, Mường huyện Quan Hóa; gắn việc thực hiện Nghị quyết với thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, với đề án “phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng”, tạo việc làm cho người lao động, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Sớm có lộ trình xây dựng quy hoạch các làng bản ở nông thôn theo hướng bố trí dân cư có cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp, thoáng mát, nhà ở đi liền với vườn tược, ao cá, chuồng trại, khu vệ sinh, hệ thống thoát nước…

Làm tốt công tác kiểm kê, lập hồ sơ tư liệu hóa, vật thể hóa hệ thống nhà sàn của đồng bào Thái, Mường nhằm nhận diện và xác định mức độ tồn tại, giá trị và sức sống của ngôi nhà sàn trong cộng đồng, trên cơ sở đó đề xuất phương án bảo tồn, phát huy một cách hiệu quả.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia bảo vệ di sản văn hóa nhà sàn, gắn với các hoạt động xây dựng đời sống văn hóa, trong đó cần chú trọng đến nguyên tắc “bảo tồn sống” tức là bảo tồn nhà sàn ngay chính trong đời sống cộng đồng. Đặc biệt, trong quá trình bảo tồn, gìn giữ cần chống lại xu hướng bảo thủ cũng như những xu hướng đổi mới cực đoan, phủ định toàn bộ quá khứ; cần phải biết gạn đục khơi trong, lưu giữ, kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc.

Xây dựng cơ chế, chính sách theo hướng vừa bảo tồn, phát triển được nhà sàn và văn hóa nhà sàn, vừa không làm cạn kiệt đến tài nguyên rừng, phù hợp với việc xây dựng nếp sống văn hóa mới, con người mới; khuyến khích phát triển nghề dựng nhà sàn của các nghệ nhân ở địa phương.